Noktalama işaretleri Türkçede ilk defa Tanzimat döneminde kullanılmaya başlanmıştır. Noktalama işaretlerinin amacı kısaca yazının daha kolay anlaşılması içindir. Yazının okunmasını kolaylaştırması yanında anlam karışıklığına düşülmesine de engel olur. Konuşma dilinde ses tonu, jest ve mimik yoluyla anlam karmaşası önlenir ancak yazı dilinde bunu noktalama işaretlerinin uygun kullanımıyla yaparız.
Noktalama İşaretleri
Nokta
Anlamca tamamlanmış haber cümlelerinin sonlarında kullanılır.
“Bu iş bitmiştir, nokta.”
“Ayşe, suyu yavaş yavaş içti.”
“Bu konuyu mutlaka öğrenmeliyim .”
“Akşama seni yemeğe bekliyoruz.”
Sözcüklerin kısaltılarak yazılmaları halinde kullanılır.
“Üniversitedeki Prof. Dr. Ahmet bey bu akşam bize gelecek.”
“Babam nihayet Yzb. rütbesi aldı.”
Sözcüklerinin baş harfleriyle alınan kısaltmalarda artık nokta kullanılmıyor.
“Eniştem TBMM toplantısına katılacak.”
Rakamla yazılan tarihler arasında kullanılır.
“14.02.1999’te sevgilimin doğum günü var.”
Sıra bildiren “-ıncı,- inci ”eklerinin yerine kullanılır.
“Ayten bilgi yarışmasında 1. oldu.”
Saat ve dakikaların yazımında kullanılır.
“Bugün 18.45’te tren kalkıyor.”
Soru İşareti
Soru eki veya sözü içeren cümle veya sözlerin sonuna konur.
Daha ne kadar bekleyeceğiz treni?
Şiirde biçimcilik hakkındaki düşünceniz nedir?
Ne istiyorsunuz?
Soru bildiren ancak soru eki veya sözü içermeyen cümlelerin sonuna konur.
Gümrükteki memur başını kaldırdı:
Yaşınız?
İsminiz?
Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar için kullanılır.
Yunus Emre (1240 ?-1320), (Doğum yeri: ?) vb.
1496 (?) yılında doğan Fuzuli…
İstanbul’dan İzmir’e arabayla üç saatte (?) gitmiş.
Önemli Not:
mı / mi ekini alan yan cümle temel cümlenin zarf tümleci olduğunda cümlenin sonuna soru işareti konmaz: Akşam oldu mu sürüler döner. Hava karardı mı eve gideriz.
Bahar gelip de nehir çağıl çağıl kabarmaya başlamaz mı içimi geri kalmış bir saat huzursuzluğu kaplardı. (Haldun Taner)
Önemli not:
Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur:
Çok yakından mı bu sesler, çok uzaklardan mı?
Üsküdar’dan mı, Hisar’dan mı, Kavaklardan mı? (Yahya Kemal Beyatlı)
Virgül
Eş görevli sözcük ve söz öbeklerinin arasında kullanılır.
“Çanta, terlik, cüzdan gibi eşyalarının hepsini sattı.”
Anlamca karışan öğelerin ayrılmasında kullanılır.
“Genç, adamın yanından uzaklaştı” cümlesinde virgül olmasaydı “genç” sıfat olurdu.
Arasözlerin başında ve sonunda kullanılır.
“Bu evi, seninle ilk karşılaştığım yeri, nasıl unuturum?
İçinde başka virgül bulunmayan sıralı cümlelerin ayrılmasında kullanılır.
“Beni çağırdı, kendisi gelmesi.”
Tümce içindeki ünlem bildiren sözcüklerin sonunda kullanılır.
“Yoo, bu kadarına dayanamam.”
Seslenme bildiren sözcüklerin sonlarında kullanılır.
“Mehmet, buraya gel de biraz yardım et.”
Yazışmalarda başvurulan makamın adından sonra kullanılır.
“İl Milli Eğitim Müdürlüğüne,”
Ünlem İşareti
Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümle veya ibarelerin sonuna konur.
Ey sevgilim, yalnız benim sevgilim!
Hava ne kadar da sıcak! Aşk olsun! Ne kadar akıllı adamlar var! Vah vah!
Ne mutlu Türk’üm diyene! (Atatürk)
Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur.
Vahşi bir gülüşle: “Çekil!” dedi.
Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri! (Atatürk)
Ey Türk gençliği! Birinci vazifen; Türk istiklalini, Türk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. (Atatürk)
Ak tolgalı beylerbeyi haykırdı: İlerle! (Yahya Kemal Beyatlı)
Noktalı Virgül
Öğe sayısı fazla olan sıralı cümlelerin sonlarında kullanılır.
“Öğretmen, elindeki not defterini açtı; sözlü yapacak birini aradı.
Bir bağlaçla birbirine bağlanan cümleler arasında bağlaçtan önce kullanılır.
“Beni davet etmediniz; ama size kızmıyorum.”
Aralarında nitelik farkı bulunan söz öbeklerinin ayrılmasında kullanılır.
“Sözcükler isim, sıfat, zamir, zarf; edat, bağlaç, ünlem; gibi fiil gruplarına ayrılır.
Öznenin diğer öğelerle karıştığı yerlerde kullanılır.
“Küçük; eski bir eve girdi.” Cümlesinde giren “küçük” tür. Eğer virgül koysaydık bu sözcük evin sıfatı olarak düşünülebilirdi.
İki Nokta
Bir cümlede açıklama yapılacaksa, açıklamaya başlamadan hemen önce iki nokta kullanılır.
“Türkiye’de iki kaliteli araba markası var: BMW ve Mercedes.”
Kavramlar tanımlanırken ya da açıklanırken kullanılır.
“İsim: Varlıkları, kavramları karşılayan sözcüklerdir.”
Konuşma metinlerinde kullanılır.
“Ahmet : ‘Ne zaman geldiniz eve?’ diye sordu.”
Üç Nokta
Benzer örneklerin devam edeceğini göstermek için kullanılır.
“Bahçede erik, armut, elma, kiraz,… daha pek çok meyve ağacı vardı.”
Anlamca tamamlanmamış cümlelerin sonunda kullanılır.
“Bir de istediğimi almamışsa…”
Bir alıntının alınmayan yerleri yerine kullanılır.
“… başımda bir duman tütüyor, bir bardak suya muhtacım…” dizeleriyle parlatıyor şiirini.”
Yüklemi bulunmayan cümlelerin sonlarında kullanılır.
“Karşıda başı dumanlı dağlar… Yan tarafta küçük bir dere…”
Seslenmelerde anlamı pekiştirmek için kullanılır.
“Nuri Amca…Nuri Amca hey!..”
Sıra Noktalar
Şiirde veya yazıda alınmayan bölümlerin yerlerine kullanılır.
Ne sitem ne korku yalnızlıktan
…..
Süslenmiş gemiler geçse açıktan
…..”
Kaynak Linkler:
https://www.bilgidemeti.com/noktalama-isaretleri-uzerine-kisa-kisa/
https://www.tdk.gov.tr/icerik/yazim-kurallari/noktalama-isaretleri-aciklamalar/
